Λέξεις Κλειδιά: Αρχαϊκή εποχή, εμπόριο, βιοτεχνία, οικονομική πρόοδος.
|
||
|
1. ΑΠΟIΚIΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ |
||||
Αίτια αποικισμού | Ο 8ος αιώνας π.Χ. υπήρξε αφετηρία μιας πρωτοφανούς εξόδου των Ελλήνων προς τις ακτές της Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου. Οι λόγοι που ώθησαν τους Έλληνες στη μετανάστευση ήταν κυρίως οικονομικοί, όπως η επιθυμία απόκτησης καλλιεργήσιμης γης, και η ανάγκη προμήθειας σιδηρομεταλλεύματος. Παράλληλα και λόγοι πολιτικοί, όπως η επικράτηση πολιτικών αντιπάλων, ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν νέους χώρους εγκατάστασης. | |||
|
||||
Το ζύγισμα των προϊόντων, βασική προΰπόθεση του εμπορίου. Εικόνα από αγγείο του 6ου αιώνα π.Χ. (Νέα Yόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο). |
|
|||
Κρατήρας
του 6ου αιώνα π.Χ. από τη
Χαλκίδα,
πάνω στον οποίο εικονίζονται η Ελένη με τον Πάρη και η Ανδρομάχη με τον Έκτορα (Martin von Wagner Museum, Βύρτσμπουργκ). Η Χαλκίδα διακρίθηκε για την αποικιστική της πολιτική. Σημαντικές αποικίες των Χαλκιδέων υπήρχαν στη Χαλκιδική και στη Δύση. Αναχώρηση-εγκατάσταση |
|
|||
Σχέση μητρόπολης-αποικίας |
Η νέα πόλη αποκτούσε δική της οργάνωση και νέους
θεσμούς. Σταδιακά
γινόταν ανεξάρτητη και ανέπτυσσε συμμαχικές και οικονομικές σχέσεις με
άλλες πόλεις. Οι δεσμοί όμως με τη μητρόπολη
(μητέρα-πόλη) ήταν
πάντοτε στενοί και η σύγκρουση ανάμεσά τους ήταν αδιανόητη. Και αν αυτό
συνέβαινε καμιά φορά, όλοι το κατέκριναν. Ο χώρος της Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου πλημμύρισε από εγκαταστάσεις των Ελλήνων. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν οι Έλληνες στην Κάτω Ιταλία, όπου το πλήθος των αποικιών συνετέλεσε ώστε ο χώρος αυτός να ονομαστεί Μεγάλη Ελλάδα. |
|||
|
||||
Συνέπειες |
Ο αποικισμός έφερε πολλές αλλαγές στη ζωή όλων των
ανθρώπων. Η επαφή
με άλλους λαούς διεύρυνε τον πνευματικό ορίζοντα. Η ζωή άλλαξε. Τα
μέταλλα κάλυψαν τη ζήτηση, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία πολλών
επαγγελμάτων. Η ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής έδωσε την ευκαιρία σε
πολλούς ζωγράφους να αξιοποιήσουν το ταλέντο τους. Μέχρι τότε οι έμποροι («οἱ ἐν πορείᾳ») μετακινούνταν από τόπο σε τόπο και πουλούσαν τα εμπορεύματά τους. Η ευρεία κατανάλωση, καθώς και η αύξηση των αγορών οδήγησαν στη δημιουργία χώρων, όπου η διάθεση των προϊόντων θα ήταν συνεχής. Παράλληλα λοιπόν με τους εμπόρους αναπτύχθηκαν και οι κάπηλοι, δηλαδή οι μικρέμποροι, οι λιανοπωλητές. |
|||
Χάρτης του Β’ Αποικισμού. |
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Απαριθμήστε λόγους που ωθούν σήμερα
πολλούς ανθρώπους να μεταναστεύουν.2. Συμβουλευθείτε σύγχρονους χάρτες που εικονίζουν τις χώρες γύρω από τον Εύξεινο πόντο και τη Μεσόγειο θάλασσα και καταγράψτε πόλεις που επιβιώνουν από την εποχή του αποικισμού. 3. Ποιες διαφορές βρίσκετε να υπάρχουν ανάμεσα στον Α’ και τον Β’ αποικισμό; 4. Ποια ήταν τα αποτελέσματα του Β’ αποικισμού; |
2. Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΚΑI Η ΕΞΕΛIΞΗ ΤΟY ΠΟΛIΤΕYΜΑΤΟΣ |
||
Δημιουργία
πόλης-κράτους
Χάρτης
με τις πόλεις-κράτη
|
|
|
Ο πολίτης και η οπλιτική φάλαγγα | Ο πολίτης αισθάνεται ασφαλής, αναπτύσσει ποικίλες δραστηριότητες και νιώθει ελεύθερος. Αποκτά συνείδηση του ρόλου του ως μέλους μιας κοινότητας, στη διακυβέρνηση της οποίας μετέχει ενεργά. Οι πολίτες στρατεύονται για να υπηρετήσουν τις ανάγκες ενός νέου οργανικού συνόλου. Συγκροτούν την «οπλιτική φάλαγγα», φορούν πανοπλία και όλοι μαζί υπερασπίζονται την πόλη τους. Η προσφορά είναι συλλογική και ο σκοπός κοινός. Στην οπλιτική φάλαγγα συμμετείχαν όσοι μπορούσαν να αγοράσουν με δική τους δαπάνη την απαραίτητη πανοπλία. Αυτή η διευρυμένη συμμετοχή επέφερε μια γενικότερη κοινωνική εξίσωση. Οι κοινωνικές διαφορές περιορίστηκαν. Ωστόσο, δεν έλειψαν οι πολιτικοί ανταγωνισμοί που αντικείμενό τους είχαν την άσκηση εξουσίας. | |
Το πολίτευμα | Με την πόλη συνδέεται και το πολίτευμα, δηλαδή το σύστημα διακυβέρνησης. Όταν συγκροτήθηκε η πόλη, η βασιλεία είχε παρακμάσει. Την εξουσία κατέλαβαν οι ευγενείς και έτσι το πολίτευμα έγινε αριστοκρατικό. Η ονομασία αυτή οφείλεται στους αρίστους, τους πλούσιους δηλαδή ιδιοκτήτες γης, που παλαιότερα αποτελούσαν και το συμβούλιο του βασιλιά. Με την ανάπτυξη του εμπορίου και την ευρεία χρησιμοποίηση του νομίσματος δημιουργήθηκε μία νέα τάξη, η οποία με τη δύναμη του χρήματος αφαίρεσε την εξουσία από τους αριστοκράτες. Οι λίγοι αυτοί επέβαλαν τη δική τους εξουσία και το πολίτευμα έγινε ολιγαρχικό. Κριτήριο για συμμετοχή στην εξουσία δεν ήταν πια η καταγωγή αλλά ο πλούτος. | |
|
||
Ο τύραννος της Κορίνθου Περίανδρος (Μουσείο Βατικανού). |
Ο δίολκος. Ο Περίανδρος συνέλαβε την ιδέα να κόψει τον Ισθμό. Το έργο δεν πραγματοποιήθηκε λόγω ανυπέρβλητων εμποδίων. Ο ίδιος όμως φρόντισε να κατασκευάσει τον δίολκο, έναν λιθόστρωτο δρόμο, πάνω στον οποίο σύρονταν τα πλοία, προκειμένου να αποφευχθεί ο περίπλους της Πελοποννήσου. Τι είναι ισθμός και τι διώρυγα; |
|
Τυραννίδα | Η εξουσία των ολίγων δεν έλυσε τα βασικά
προβλήματα των πολλών, με
αποτέλεσμα να ξεσπούν συχνά ταραχές. Την κοινωνική αυτή δυσαρέσκεια και
την ανασφάλεια γενικά των πολιτών εκμεταλλεύτηκαν φιλόδοξα άτομα, που
κατάφεραν με λαϊκή πολλές φορές υποστήριξη να επιβάλουν τυραννικό
καθεστώς. Οι τύραννοι άσκησαν την εξουσία αποβλέποντας στο δικό τους όφελος, χωρίς να δίνουν λόγο σε κανέναν για τις πράξεις τους. Αν και συνέδεσαν το όνομά τους με μεγάλα έργα, όπως ο Περίανδρος στην Κόρινθο, ο Πολυκράτης στη Σάμο, o Φείδων στο Άργος κ.ά., γενικά δεν κέρδισαν τη συμπάθεια του λαού. |
|
|
||
Αυτή την εποχή σημαντική ανάπτυξη, εκτός από τη
Σπάρτη και την
Αθήνα, παρουσίασαν η Κόρινθος, το Άργος*, η Χαλκίδα, η Θήβα, η Ιωλκός
κ.ά. Σε πολλές περιοχές επανήλθε το ολιγαρχικό πολίτευμα. Στην Αθήνα, όμως, είχε ήδη ξεκινήσει η πορεία προς τη δημοκρατία. |
||
|
||
Το υδραγωγείο της Σάμου. Την εκτέλεση του έργου ανέθεσε ο τύραννος Πολυκράτης στον αρχιτέκτονα Ευπαλίνο. Η σήραγγα είχε μήκος περίπου ενός χιλιομέτρου και τροφοδοτούσε με νερό την πόλη. |
||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Μητρόπολη-ακρόπολη. Αναλύστε τις
λέξεις στα συνθετικά τους και εξηγήστε τη σημασία τους. Προσπαθήστε να
βρείτε εάν οι λέξεις αυτές έχουν περάσει σε ξένες γλώσσες
(συμβουλευθείτε κάποιο λεξικό ή ρωτήστε τον καθηγητή που διδάσκει την
ξένη γλώσσα).2. Ποια η βασική διαφορά ανάμεσα στην αριστοκρατία και την ολιγαργία; Συζητήστε τις συνέπειές της στην κοινωνική ζωή. 3. Τι σημαίνει σήμερα η λέξη τύραννος; Γιατί; (Λάβετε υπόψη και το παράθεμα: «Έκοβε τα στάχυα που εξείχαν»). 4. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για το Ευπαλίνειο υδραγωγείο και συζητήστε τις δυσκολίες κατασκευής του. Συγκρίνετέ το με αντίστοιχο έργο της εποχής μας. * Το Άργος έχει ενταχθεί στο Δίκτυο των Αρχαιοτέρων Πόλεων της Ευρώπης, ως η αρχαιότερη κατοικούμενη Ελληνική πόλη |
3. Η ΣΠΑΡΤΗ |
|||||||
Χάρτης του κράτους της Σπάρτης |
|
||||||
Κοινωνικές τάξεις |
Στην εσωτερική ζωή του κράτους πλήρη δικαιώματα
είχαν οι Σπαρτιάτες, στους οποίους είχε
μοιραστεί η γη. Κύριες απασχολήσεις τους ήταν τα πολιτικά πράγματα και
η πολεμική τέχνη. |
||||||
|
|||||||
Πολιτειακοί θεσμοί | Το πολίτευμα της Σπάρτης, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν έργο του μεγάλου νομοθέτη Λυκούργου. Η πόλη είχε δύο βασιλείς˙ το γεγονός αυτό προέκυψε, σύμφωνα με μία άποψη, ως ανάγκη, από τη γέννηση κάποτε δίδυμων διαδόχων. Οι βασιλείς δεν είχαν πολλές αρμοδιότητες. Ήταν θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί. Την ουσιαστική εξουσία στην πόλη είχαν οι πέντε έφοροι, υπεύθυνοι για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις του κράτους. Η γερουσία ήταν ένα συμβούλιο από 28 άτομα που είχαν ηλικία άνω των εξήντα ετών. Κύριο έργο είχε να προετοιμάζει τα θέματα που υποβάλλονταν για έγκριση στην Απέλλα. Στη λαϊκή αυτή συνέλευση συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους. | ||||||
Αγωγή νέων
Σπαρτιάτης
πολεμιστής (480 π.Χ.), ο οποίος
πιστεύεται ότι εικονίζει τον Λεωνίδα (Σπάρτη, Αρχαιολογικό Μουσείο).
|
Για πολλά χρόνια η ζωή στη Σπάρτη συνεχίστηκε χωρίς σημαντικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις. Οι Σπαρτιάτες, ανδρείοι και υπερήφανοι, άφησαν ένα υπόδειγμα γενναιότητας, μοναδικό στον κόσμο. |
||||||
|
|||||||
|
|||||||
|
|||||||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Ποιος ο σκοπός της αγωγής των αγοριών
και των κοριτσιών στη
Σπάρτη; Πώς συνδέεται ο σκοπός αυτός με το χαρακτήρα του σπαρτιατικού
κράτους;2. «Δουλεύει σαν είλωτας». Τι σημαίνει η φράση αυτή που και σήμερα ακούμε να λέγεται; Εξηγήστε το περιεχόμενό της με βάση τις γνώσεις σας. 3. Τι ήταν ο «λακωνισμός»; (Συμβουλευθείτε το σχετικό παράθεμα). Τι σημαίνει και πώς εξηγείται η φράση «περνάμε σπαρτιάτικα»; |
4. ΑΘΗΝΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣIΛΕIΑ ΣΤΗΝ ΑΡIΣΤΟΚΡΑΤIΑ |
||
Συνοικισμός | Το έδαφος της Αττικής ήταν φτωχό. Οικισμοί αναπτύχθηκαν εκεί όπου υπήρχαν δυνατότητες να ζήσουν άνθρωποι. Στις λιγοστές πεδιάδες οι κάτοικοι ασχολήθηκαν με τη γεωργία, ενώ στις κάπως ορεινές με την κτηνοτροφία. Τα εκτεταμένα παράλια ευνόησαν την ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου. Αργότερα, η Αττική αποτέλεσε ενιαίο κράτος με έδρα την Αθήνα. Το έργο αυτό αποδόθηκε στον Θησέα. Σε ανάμνηση μάλιστα του γεγονότος αυτού οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Παναθήναια, την πιο λαμπρή γιορτή της Αθήνας. Οι Αθηναίοι ήταν Ίωνες, περήφανοι γι’ αυτή την καταγωγή τους και δεμένοι με τον τόπο τους˙ αγωνίστηκαν και δημιούργησαν ένα μεγάλο κράτος, του οποίου η δύναμη και η αίγλη έμειναν απαράμιλλες στους αιώνες. | |
|
||
Το πολίτευμα
Αθηναϊκό πολεμικό πλοίο του 6ου αιώνα π.Χ. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Τα ιστία αξιοποιούσαν τη δύναμη του αέρα. Την κίνηση του πλοίου υποβοηθούσε πλήρωμα από δυνατούς κωπηλάτες. |
|
|
Κοινωνικές εντάσεις
Αθηναίος οπλίτης σε γραπτή πλάκα (Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης). |
Προβλήματα, όμως, της καθημερινής ζωής προκαλούσαν
εντάσεις. Την
εξουσία των ευγενών είχαν ήδη αρχίσει να αμφισβητούν οι έμποροι και οι
βιοτέχνες, οι οποίοι με την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου είχαν
αποκτήσει μεγάλη οικονομική δύναμη. Από την άλλη πλευρά οι χρεωμένοι
αγρότες απαιτούσαν κατάργηση των χρεών. Όσοι από αυτούς δεν μπορούσαν
να ξεπληρώσουν τα χρέη τους γίνονταν δούλοι. Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Κύλωνας, ο οποίος το 632 π.Χ., με την υποστήριξη πολλών οπαδών του, θέλησε να πάρει την εξουσία και να γίνει τύραννος. Το κίνημά του απέτυχε και ο ίδιος δραπέτευσε στα Μέγαρα. Οι οπαδοί του, όμως, παρόλο που είχαν καταφύγει ως ικέτες στους βωμούς των θεών, θανατώθηκαν. Το ανόσιο αυτό έργο έμεινε στην ιστορία γνωστό ως «Κυλώνειο άγος». |
|
|
||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Από τη μελέτη της πρώτης παραγράφου του κειμένου συνάγεται
ότι η διαμόρφωση του χώρου της Αττικής προσδιόρισε και τις ασχολίες των
κατοίκων. Δικαιολογήστε γιατί η σχέση χώρου και ασχολιών των κατοίκων
δεν έχει σήμερα τόση μεγάλη ισχύ.2. Τι εννοούμε σήμερα όταν λέμε ότι η κυβέρνηση πρέπει να πάρει δρακόντεια μέτρα; Μπορείτε να εξηγήσετε το νόημα ιστορικά; 3. Συμβουλευθείτε κάποια εγκυκλοπαίδεια και απαντήστε στα ερωτήματα: α) Γιατί πήρε την ονομασία αυτή ο Άρειος Πάγος; β) Τι είναι σήμερα ο Άρειος Πάγος; γ) Ποια τοπική διοίκηση της Στερεάς Ελλάδας (Νοέμβριος 1821) έφερε το ίδιο όνομα; |
5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕIΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤIΑ |
|||||
Tα μέτρα του Σόλωνα | Η καταγραφή των νόμων ικανοποίησε ένα μέρος των πολιτών. Όμως, το οξύ οικονομικό πρόβλημα που ανάγκαζε όσους δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους να γίνουν δούλοι, προκαλούσε συνεχή αναταραχή. Το 594 π.Χ., οι Αθηναίοι επέλεξαν τον Σόλωνα, ποιητή και έναν από τους επτά σοφούς, να δώσει λύση στα δύσκολα προβλήματα της πόλης. Ένα από τα μέτρα που έλαβε ο Σόλωνας ήταν η κατάργηση των χρεών. | ||||
|
|||||
|
|||||
Απελευθέρωσε αυτούς που είχαν γίνει δούλοι λόγω χρεών και απαγόρευσε στο εξής να δανείζεται κάποιος με εγγύηση την προσωπική του ελευθερία. Αυτή είναι η περίφημη διάταξη της νομοθεσίας του Σόλωνα, γνωστή ως σεισάχθεια, με την οποία λυτρώθηκε η αγροτική τάξη. Ένα άλλο μέτρο, με το οποίο ο Σόλωνας αποδυνάμωσε το αριστοκρατικό πολίτευμα, ήταν η διαίρεση των πολιτών σε τέσσερις τάξεις. Ως βάση έθεσε το εισόδημα και όχι την καταγωγή. Ανάλογα όρισε και τα αξιώματα. Παράλληλα, διεύρυνε τον πολιτικό ρόλο της Εκκλησίας του Δήμου, στην οποία έπαιρναν μέρος όσοι είχαν συμπληρώσει το εικοστό έτος της ηλικίας τους. Τα θέματα που συζητούνταν στη συνέλευση του λαού, τα προετοίμαζε η Βουλή των Τετρακοσίων, αν και η ύπαρξή της αμφισβητείται από ορισμένους μελετητές. Η δημιουργία της Ηλιαίας, ενός δικαστηρίου στο οποίο συμμετείχαν με κλήρωση άτομα από όλες τις τάξεις, ήταν μέτρο που στόχευε στην καλύτερη απονομή της δικαιοσύνης και την εξάλειψη των ανισοτήτων. Για να πετύχει, εξάλλου, ο Σόλωνας την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, ψήφισε νόμο με τον οποίο στερούσε τα πολιτικά δικαιώματα από όσους δεν έπαιρναν σαφή θέση πάνω στα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. | |||||
Τυραννίδα |
Τα μέτρα του Σόλωνα ανακούφισαν τη λαϊκή τάξη και
εξίσωσαν τους
πλούσιους με τους ευγενείς. Επειδή η γη εξακολουθούσε να είναι στα
χέρια λίγων, το αίτημα για ξαναμοίρασμα της γης ήλθε πάλι στην
επιφάνεια. Τις ταραχές εκμεταλλεύτηκε ο Πεισίστρατος, ένας ευγενής, ο
οποίος με τη συμπαράσταση του λαού κατέλαβε την εξουσία και επέβαλε τυραννικό
πολίτευμα.
Ο Πεισίστρατος στέρησε από τους Αθηναίους ελευθερίες που με αγώνες
είχαν κατακτήσει. Συνέδεσε, όμως, το όνομά του με σημαντικά εξωραϊστικά
έργα (Εννεάκρουνος πηγή, νέα Αγορά, τελεστήριο της Ελευσίνας κ.ά.),
καθώς και με την προσπάθεια για δημιουργία βιβλιοθήκης. Μετά τον θάνατό
του, το 527 π.Χ., την εξουσία ανέλαβε ο γιος του Ιππίας, τον οποίο οι
Αθηναίοι ανέτρεψαν το 510 π.Χ. |
||||
Οι καινοτομίες του Κλεισθένη |
Από την πολιτική διαμάχη που ακολούθησε την πτώση
της τυραννίας,
ευνοημένοι βγήκαν οι δημοκρατικοί, οι οποίοι με αρχηγό τον Κλεισθένη
προχώρησαν σε ενέργειες που θεμελίωσαν το δημοκρατικό πολίτευμα.
Σημαντικό μέτρο ήταν η δημιουργία δέκα φυλών, των οποίων τα μέλη
προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Αττικής. Έτσι έπαψαν η
συγγένεια και η καταγωγή να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας.
Με το μέτρο αυτό ο Κλεισθένης «έδωσε την πολιτεία στον λαό», όπως
έγραψε αργότερα ο Αριστοτέλης. Ένα άλλο μέτρο ήταν η αύξηση της βουλής
κατά 100 μέλη (Βουλή των Πεντακοσίων). Για να προστατεύσει τους πολίτες
από τον κίνδυνο αύξησης της δύναμης του πολέμαρχου στρατηγού, αύξησε
τον αριθμό των στρατηγών σε δέκα. Κυρίαρχο σώμα έγινε πλέον η Εκκλησία
του Δήμου, στην οποία λαμβάνονταν οι πιο σοβαρές αποφάσεις. Ο Κλεισθένης έκανε προσιτά στους πολίτες όλα τα αξιώματα και εξασφάλισε τη λαϊκή συνοχή. Δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι δημοκρατικοί θεσμοί αφύπνισαν το ενδιαφέρον του πολίτη για τα κοινά και επέφεραν σημαντική αλλαγή στον τρόπο ζωής της πόλης. Το αποφασιστικό αυτό βήμα προς τη δημοκρατία που πραγματοποιήθηκε στην αρχαία Αθήνα έχει παγκόσμια ιστορική σημασία. |
||||
|
|||||
|
|||||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Τι ήταν η σεισάχθεια και γιατί πήρε
αυτή την ονομασία;2. Με τον Κλεισθένη, γράφει ο Αριστοτέλης, «δημοκρατικωτέρα πολύ τῆς Σόλωνος ἐγένετο ἡ πολιτεία». Να μεταφράσετε τη φράση και να εξηγήσετε το νόημά της. 3. Τι ήταν η Εκκλησία του Δήμου; Ποιο ήταν το αντίστοιχο σώμα στο σπαρτιατικό πολίτευμα; 4. Καταγράψτε με τη σειρά την εξέλιξη του πολιτεύματος (αριστοκρατία, δημοκρατία, τυραννίδα, βασιλεία) και τοποθετήστε με χρονική τάξη τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην εξέλιξη του πολιτεύματος στην Αθήνα (Κύλωνας, Δράκοντας, Σόλωνας, Πεισίστρατος, Κόδρος). |
6. ΟI ΠΑΝΕΛΛΗΝIΟI ΔΕΣΜΟI |
|||||
Η ενότητα των Ελλήνων |
|
||||
Το στάδιο της αρχαίας Ολυμπίας |
|||||
|
|||||
Ολυμπιακοί αγώνες |
|
||||
Αθλητές σε χαρακτηριστικές φάσεις. Αριστερά δρομέας, στη μέση παλαιστές και δεξιά ακοντιστής (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). | |||||
Ο ναός
του Απόλλωνα στους Δελφούς
Τα μαντεία |
Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι αισθάνονταν την ανάγκη να προβλέψουν το μέλλον. Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα οι αρχαίοι την αναζητούσαν στα μαντεία. Πιο ονομαστό μαντείο υπήρξε το μαντείο των Δελφών, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός αυτός της μαντικής έδινε τους χρησμούς μέσω της ιέρειας Πυθίας. Από τα λόγια της Πυθίας συντάσσονταν οι χρησμοί, οι οποίοι πολλές φορές είχαν αμφίσημο νόημα. Οι απαντήσεις συνάγονταν με πλάγιο (μεταφορικό) τρόπο, γι’ αυτό και ο Απόλλωνας ονομαζόταν Λοξίας. Το μαντείο απέκτησε μεγάλη φήμη. Βασιλείς από την Αίγυπτο και τη Λυδία, μάλιστα, είχαν ζητήσει τη βοήθειά του. |
||||
|
|||||
Αμφικτιονίες
Ο
αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης, όπου υπήρχε και το ομώνυμο
μαντείο του Δία, το οποίο, κατά την παράδοση, ήταν και το αρχαιότερο.
|
|
||||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Βρείτε στο λεξικό της ξένης γλώσσας
που διδάσκεσθε τις λέξεις: αθλητής, Ολυμπιακοί αγώνες, γυμναστήριο.2. Ποιες διαφορές παρουσιάζουν οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες από τους αντίστοιχους αρχαίους; 3. Γνωρίζετε τρόπους με τους οποίους σήμερα οι άνθρωποι προσπαθούν να μαντεύουν το μέλλον; 4. Αναζητήστε απεικονίσεις αθλημάτων σε αρχαία αγγεία. Ποια από τα αθλήματα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα και σήμερα; |
7. ΠΕΡΣΕΣ ΚΑI ΕΛΛΗΝΕΣ: ΔYΟ ΚΟΣΜΟI ΣYΓΚΡΟYΟΝΤΑI |
||
Το περσικό κράτος |
Οι Πέρσες, όπως και οι Μήδοι με τους οποίους
συγχωνεύθηκαν, ανήκουν
στην ινδοευρωπαϊκή ομοεθνία. Ιδρυτής του περσικού κράτους θεωρείται ο
Κύρος Α’ (645-602 π.Χ.). Το μεγάλο αυτό πολυεθνικό κράτος ήταν
διαιρεμένο σε σατραπείες, τις οποίες διοικούσαν οι σατράπες, αρμόδιοι
για τη χρηστή διοίκηση και την είσπραξη των φόρων. Από τη φορολογία
εξαιρούνταν οι Πέρσες και οι Μήδοι. Με τις συνεχείς κατακτήσεις τους οι
Πέρσες είχαν θέσει τις βάσεις για μια κοσμοκρατορία. Οι Πέρσες πίστευαν στον Αχουραμάσδα, θεό της σοφίας και της αλήθειας. Για την αλήθεια έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Ηρόδοτος, μάλιστα, αναφέρει ότι τα παιδιά των Περσών μάθαιναν από μικρά «να ιππεύουν, να τοξεύουν και να λένε την αλήθεια». |
|
Η περσική αυτοκρατορία και ο ελληνικός κόσμος περί το 480 π.Χ. |
||
|
||
Επηρεασμένοι από τους παλαιότερους λαούς της περιοχής, οι Πέρσες είχαν υιοθετήσει τη σφηνοειδή γραφή. | ||
Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και οι Πέρσες | Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας δημιούργησαν ένα λαμπρό πολιτισμό. Εργατικοί και δραστήριοι, ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με όλους τους κατοίκους της Μεσογείου και ιδιαίτερα του Εύξεινου πόντου, τα παράλια του οποίου είχαν οι ίδιοι αποικίσει. Η ανεξαρτησία τους, όμως, απειλήθηκε και τελικά περιορίστηκε από τους Λυδούς και αργότερα από τους Πέρσες. Yποχρεώθηκαν έτσι να πληρώνουν βαρύ φόρο και να ακολουθούν τους Πέρσες στις εκστρατείες. Η εκστρατεία των Περσών που έγινε το 513 π.Χ. εναντίον των Σκυθών στα βόρεια του Δούναβη απέτυχε. Είχε όμως ως αποτέλεσμα να τεθεί η Θράκη υπό περσικό έλεγχο. | |
Ιωνική επανάσταση | Η κατοχή των Στενών από τους Πέρσες εμπόδισε τους Έλληνες της Μικράς Ασίας να συνεχίσουν το εμπόριο στον ευρύ χώρο του Εύξεινου πόντου, προκαλώντας οικονομικό μαρασμό. | |
|
||
|
||
Πέρσης τοξότης (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου) |
Αθηναίος οπλίτης (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) |
|
Η εκστρατεία του Μαρδόνιου | Η Ιωνική επανάσταση υπήρξε η αφορμή μιας σειράς ελληνοπερσικών συγκρούσεων που ακολούθησαν. Ο Μαρδόνιος, γαμπρός του βασιλιά Δαρείου, τέθηκε επικεφαλής μίας μεγάλης εκστρατείας. Το 492 π.Χ., ο στρατός του πέρασε τον Ελλήσποντο και κατευθύνθηκε προς τη Μακεδονία. Παράλληλα κινήθηκε και ο περσικός στόλος. Στην επιστροφή, όμως, μεγάλη θαλασσοταραχή προκάλεσε, κοντά στον Άθω, μεγάλη καταστροφή του στόλου. Η εκστρατεία έληξε, αφού οι Πέρσες πέτυχαν να επαναφέρουν τη Θράκη υπό τον έλεγχό τους, ο οποίος είχε διασαλευθεί λόγω της Ιωνικής επανάστασης. Η μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στους Πέρσες και τους Έλληνες είχε ήδη αρχίσει. | |
Η μάχη του Μαραθώνα |
Ο Δαρείος δεν ξέχασε ότι τους Έλληνες της Μικράς
Ασίας στην
επανάσταση εναντίον του βοήθησαν οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς. Έπρεπε
για τον λόγο αυτό να τιμωρηθούν. Την επιχείρηση ανέθεσε στους
στρατηγούς Δάτη και Αρταφέρνη. Το 490 π.Χ. ισχυρές περσικές δυνάμεις, πλέοντας στο Αιγαίο, αγκυροβόλησαν στην Ερέτρια, την οποία και κατέστρεψαν. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στον Μαραθώνα, όπου και στρατοπέδευσαν. Οι Αθηναίοι ζήτησαν βοήθεια από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι επικαλέστηκαν θρησκευτικούς λόγους, με αποτέλεσμα η σπαρτιατική δύναμη να φθάσει μετά τη μάχη. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες στο σημείο όπου είχε γίνει η απόβαση. Δέκα χιλιάδες Αθηναίοι και χίλιοι Πλαταιείς που έσπευσαν να τους βοηθήσουν έμελλε να αντικρίσουν πρώτοι τον κίνδυνο. Ο στρατηγός Μιλτιάδης παρέταξε το στράτευμά του, έχοντας ενισχύσει περισσότερο τα άκρα. |
|
|
||
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, οι Αθηναίοι, για να αποφύγουν τα πυκνά βέλη του εχθρού, όρμησαν τρέχοντας. Το κατηφορικό έδαφος που είχαν διαλέξει τους βοήθησε να φθάσουν πιο γρήγορα στον σκοπό τους. Οι Πέρσες κυκλώθηκαν και πολλοί υποχώρησαν πανικόβλητοι προς τα καράβια. Η περιφανής ελληνική νίκη έδειξε ότι οι Πέρσες δεν ήταν ακατανίκητοι. | ||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Ποια τα αίτια και ποια η αφορμή των
Περσικών πολέμων;2. Να καταγράψετε και να συζητήσετε τους λόγους που έκαναν τους Αθηναίους να αντιδράσουν ιδιαίτερα για την καταστροφή της Μιλήτου (συμβουλευθείτε και το σχετικό παράθεμα). 3. Ποιους ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες βαρβάρους; Γιατί; Τι σημαίνει σήμερα η λέξη; |
8. Η ΟΡIΣΤIΚΗ ΑΠΟΜΑΚΡYΝΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣIΚΗΣ ΕΠIΘΕΣΗΣ |
||||
Η εκστρατεία του Ξέρξη |
|
|||
Η μάχη των
Θερμοπυλών
Αιχμές περσικών βελών(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στις Θερμοπύλες βρέθηκαν πολλές τέτοιες αιχμές, έτσι που να επιβεβαιώνεται η ρήση ότι η μάχη έγινε «υπό σκιάν». Οι Πέρσες φαίνεται ότι εξόντωσαν τους υπερασπιστές των Θερμοπυλών χτυπώντας τους από απόσταση με βέλη. |
|
|||
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας | Ο Ξέρξης προχώρησε και έφθασε στην Αθήνα, την οποία είχαν εγκαταλείψει οι περισσότεροι κάτοικοί της. Ο ελληνικός στόλος άφησε το Αρτεμίσιο και στάθηκε στο στενό της Σαλαμίνας. Εκεί, με πρόταση του μεγαλοφυούς στρατηγού των Αθηναίων Θεμιστοκλή, αποφασίστηκε να γίνει η σύγκρουση με τον περσικό στόλο. | |||
|
||||
Οι Πέρσες στον περιορισμένο χώρο δε θα μπορούσαν
να παρατάξουν όλη
τους τη δύναμη. Όταν δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης, τα ελληνικά πλοία
επιτέθηκαν με ορμή και κατάφεραν να κυριαρχήσουν. Όταν τελείωσε η ναυμαχία, ο χώρος είχε καλυφθεί από τα συντρίμμια των περσικών πλοίων. Ο Ξέρξης εγκατέλειψε την Ελλάδα. Άφησε, όμως, πίσω του τον στρατηγό Μαρδόνιο με αρκετές χιλιάδες στρατό να συνεχίσει την προσπάθεια. |
||||
|
||||
Η μάχη των Πλαταιών | Ο Μαρδόνιος κατευθύνθηκε προς τη Θεσσαλία για να ξεχειμωνιάσει. Από εκεί προσπάθησε με υποσχέσεις να πάρει με το μέρος του τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι αρνήθηκαν. Στις αρχές του καλοκαιριού του 479 π.Χ. ο Μαρδόνιος εισέβαλε ξανά στην Αθήνα. Βρήκε, όμως, την πόλη έρημη. Βάδισε τότε προς τις Πλαταιές. Εκεί αποφάσισε να δώσει τη μάχη (479 π.Χ.). Οι Έλληνες υπό τον Σπαρτιάτη βασιλιά Παυσανία πέτυχαν ολοκληρωτική νίκη. | |||
Η ναυμαχία της Μυκάλης | Την ίδια ημέρα που έγινε η μάχη των Πλαταιών, λέγεται ότι ένας άλλος Σπαρτιάτης, ο Λεωτυχίδης, νίκησε τα υπολείμματα του περσικού στόλου στα ανοικτά της Μυκάλης. Η μεγάλη σύγκρουση Ελλήνων και Περσών είχε λάβει τέλος. | |||
Συνέπειες | Οι επικές αυτές συγκρούσεις ματαίωσαν την επεκτατική πολιτική των Περσών. Πολλές ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας ανέκτησαν την ελευθερία τους. Οι νίκες τόνωσαν την αυτοπεποίθηση των Ελλήνων. Ένας άνεμος δημιουργίας έπνευσε και μια νέα περίοδος ανέτειλε. Οι Έλληνες επιδόθηκαν σε έργα ειρήνης και προόδου, που κινούν έως σήμερα τον θαυμασμό. | |||
Σκηνή
από τη μάχη των
Πλαταιών. Έλληνας πολεμιστής συγκρούεται
με Πέρση ιππέα. Παράσταση από τη ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης
(Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).
Είναι η πρώτη φορά που εικονίζεται σε ναό πολεμική σκηνή.
Μπορείτε να δώσετε
τη δική σας εξήγηση γιατί υπάρχει η
παράσταση αυτή στον ναό;
|
||||
Νόμισμα που έκοψαν οι Αθηναίοι μετά τους Περσικούς πολέμους (Βερολίνο, Αρχαιολογικό Μουσείο). Πάνω στην περικεφαλαία της Αθηνάς εικονίζεται κλαδί ελιάς, σύμβολο της νίκης. |
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Ποιος ήταν ο Εφιάλτης; Με ποιες
σημασίες χρησιμοποιούμε σήμερα τη λέξη;2. «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωήν των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες». Ποιο το γενικότερο νόημα των στίχων αυτών του Κ. Καβάφη; Στην απόδοση του νοήματος να λάβετε υπόψη τη σημασία των χρόνων «όρισαν» (αόριστος) και «φυλάγουν» (ενεστώτας) καθώς και του συνδέσμου «και». 3. Ποια τα αίτια και τα αποτελέσματα της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών; |
9. ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ |
|||||
|
|||||
|
|||||
|
|||||
|
10. Η ΤΕΧΝΗ |
|||||||||||||
Η αρχαϊκή περίοδος σφραγίζεται από δύο κορυφαίες
δημιουργίες: α) την ανέγερση λίθινων ναών
και β) τη δημιουργία λίθινων αγαλμάτων σε φυσικό και
υπερφυσικό μέγεθος. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η επίδραση
της τέχνης της Ανατολής και της Αιγύπτου στην ελληνική
αρχαϊκή τέχνη. Την εποχή αυτή οικοδομούνται οι πρώτοι πραγματικά μνημειακοί ναοί της αρχαίας Ελλάδας που θα επηρεάσουν την αρχιτεκτονική όλου του κόσμου μέχρι και τις ημέρες μας. Ο ελληνικός ναός χτίζεται τώρα από πέτρα και συχνά από μάρμαρο. Στο βασικό σχήμα του θυμίζει το μυκηναϊκό μέγαρο, αφού αποτελείται συνήθως από έναν ανοικτό προθάλαμο –πρόναο– με δύο κίονες, και ένα κυρίως δωμάτιο, τον σηκό. Όταν μάλιστα προστεθεί ένα παρόμοιο ανοικτό δωμάτιο πίσω –ο οπισθόδομος– και ακόμη περισσότερο, μία κιονοστοιχία γύρω από το κτίριο –το πτερό–, οι ναοί γίνονται μεγαλοπρεπέστεροι και εντυπωσιακότεροι. Οι ναοί της αρχαϊκής περιόδου χτίζονται σε δύο ρυθμούς, τον δωρικό που διαμορφώθηκε στα δωρικά κέντρα της Πελοποννήσου και τον ιωνικό που αποκρυσταλλώθηκε στα ιωνικά κέντρα του Αιγαίου και της Μικράς Ασίας. Οι ρυθμοί ξεχωρίζουν προπάντων από τους κίονες. Ο δωρικός είναι πιο κοντός, βαρύς και αυστηρός, ενώ ο ιωνικός είναι ψηλότερος, κομψότερος με πλούσια διακόσμηση στην επάνω απόληξή του –στο κιονόκρανο–, που αναγνωρίζεται εύκολα από τις έλικες στις οποίες καταλήγει. Ανάγλυφα και ολόγλυφα λιοντάρια και μυθολογικά τέρατα, καθώς και μυθολογικά θέματα διακοσμούν συχνά το επάνω μέρος των ναών˙ πρόκειται για τα αρχιτεκτονικά γλυπτά. |
|||||||||||||
Αναπαράσταση ναού δωρικού ρυθμού. Ο ναός της Αρτέμιδος-Γοργούς στην Κέρκυρα (580 π.Χ.). Αναπαράσταση μέρους του ιωνικού αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Μιλήτου (6ος αιώνας π.Χ.). |
Οι ανθρώπινες μορφές παριστάνονται από την αρχή τυποποιημένες και ακίνητες. Οι νεαροί άνδρες – κούροι– παριστάνονται ορθοί, γυμνοί, με καλογυμνασμένα σώματα και πλούσια κόμη˙ οι νεαρές κοπέλες – κόρες – ορθές, κομψά ντυμένες, καλοχτενισμένες, στολισμένες με πλήθος κοσμημάτων˙ οι άρχοντες και οι αξιοσέβαστες γυναίκες (οικοδέσποινες και ιέρειες) καθιστοί σε θρόνους και σκαμνιά˙ οι συμποσιαστές μισοξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα. Yπάρχουν επίσης αγάλματα ντυμένων κούρων, κούρων με προσφορές στους θεούς (αναθέτες), ιππέων, πολεμιστών, μυθικών τεράτων, όπως οι σφίγγες και οι σειρήνες, προσωποποιήσεων της ιδέας της νίκης (Νίκες), διαφόρων ζώων (λιοντάρια, άλογα, πουλιά κ.ά.). Δε λείπουν βέβαια και τα αγάλματα θεών. |
||||||||||||
Κούρος από νεκροταφείο της Αναβύσσου (530 π.Χ.). Η επιγραφή στη βάση του αγάλματος λέει: «Στάσου και κλάψε μπρος στο μνήμα του νεκρού Κροίσου που θανάτωσε ο βίαιος Άρης καθώς πολεμούσε στην πρώτη γραμμή». |
Άγαλμα
της κόρης
Φρασίκλειας
(550-540 π.Χ.). Στη βάση τ ου αγάλματος διαβάζουμε: «Μνήμα της Φρασίκλειας. Θα καλούμαι για πάντα κόρη, αφού οι θεοί αντί για γάμο μου όρισαν αυτό το όνομα. Με έφτιαξε ο Αριστίων ο Πάριος». |
||||||||||||
Μεγάλη είναι η άνθηση της κεραμικής στους
αρχαϊκούς χρόνους. Η
γεωμετρική διακόσμηση δίνει τώρα τη θέση της στη φυτική, που
επηρεάζεται έντονα από την Ανατολή, και στην εικονιστική – σκηνές από
τον μύθο και την καθημερινή ή θρησκευτική ζωή. Μεγάλα κέντρα, όπως η
Κόρινθος τον 7ο και η Αθήνα τον 6ο αιώνα π.Χ., εφευρίσκουν νέες
τεχνικές για τη διακόσμηση των αγγείων. Μία σπουδαία τεχνική,
επηρεασμένη από τη διακόσμηση των χάλκινων αγγείων, είναι η
μελανόμορφη, στην οποία οι μορφές και τα κοσμήματα βάφονται ολόμαυρα
πάνω στην κοκκινωπή επιφάνεια των αγγείων, ενώ οι λεπτομέρειες
δηλώνονται με χάραξη. Τα τελευταία χρόνια της αρχαϊκής περιόδου
εμφανίζεται και η ερυθρόμορφη τεχνική που είναι η αντίστροφη της
μελανόμορφης. Τώρα οι μορφές είναι κόκκινες πάνω στη μαύρη γυαλιστερή
επιφάνεια των αγγείων. Πλήθος νέων διακοσμητικών θεμάτων, σκηνές από
την καθημερινή και τη θρησκευτική ζωή, αλλά κυρίως από τη μυθολογία,
διακοσμούν τις επιφάνειες των ποικιλόμορφων μικρών και μεγάλων αγγείων
και στις δύο τεχνικές. Συγχρόνως ανθίζουν η μεταλλοτεχνία, η μικροτεχνία, τα ειδώλια από πηλό και χαλκό. Η ευημερία και το καλό γούστο διαπιστώνονται σε κάθε εκδήλωση της ζωής. |
|||||||||||||
Αναπαράσταση
των αγαλμάτων μιας οικογένειας από τη Σάμο: ο
συμποσιαστής πατέρας σε ανάκλιντρο δεξιά, η μητέρα καθιστή αριστερά,
και ανάμεσά τους τα παιδιά τους, ο γιός (ντυμένος κούρος) και οι τρείς
κόρες. Έργο του Γενέλεω. (Σάμος και Βερολίνο)
|
|||||||||||||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Να αναγνωριστούν οι τύποι των
αρχαϊκών αγαλμάτων των εικόνων.2. Ποια είναι η σημασία των παραστάσεων στα αγγεία για τη γνωριμία με τη ζωή των ανθρώπων της εποχής εκείνης; 3. Περιγράψτε τις διαφορές του δωρικού από τον ιωνικό ρυθμό. Αναφέρετε αρχαίους ναούς που έχετε επισκεφθεί. 4. Πού διαπιστώνεται η επίδραση της αρχαίας αρχιτεκτονικής μετά από την αρχαιότητα; Να συγκεντρώσετε φωτογραφίες από οικοδομήματα σε διάφορες χώρες του κόσμου που αντανακλούν αυτή την επίδραση. |
|||||||||||||
|
|||||||||||||
Μελανόμορφο κορινθιακό μυροδοχείο(αρύβαλλος). Με τα πολύ μικρά και κομψά αυτά αγγεία που διακοσμούνται με παραστάσεις ζώων, φυτών, σκηνές κυνηγιού, πολεμικές κ.α., εξάγονταν αρωματικά έλαια σε όλη τη Μεσόγειο. 7ος αιώνας π.Χ. |
Άσκηση αυτοαξιολόγησης
1. Να συνδυαστούν ανά δύο οι παρακάτω
λέξεις:
Μελανόμορφος αθηναϊκός αμφορέας. Ο Ηρακλής φονεύει τον κένταυρο Νέσσο (λαιμός). Οι Γοργόνες κυνηγούν τον Περσέα που αποκεφάλισε την αδερφή τους. (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου